Kadınlara seçme ve seçilme hakkı

Dün, 5 Aralık 2023tü…

“5 Aralık 1934’te Türk Kadınına Seçme ve Seçilme Hakkı” verilişinin 89. Yıl dönümü idi.

Ülkemizde kadınların siyasal haklarını ilk kez kullandıkları 1930 yılında yapılan Belediye seçimlerinde ARTVİN ili YUSUFELİ ilçesine bağlı KILIÇKAYA beldesinde SADİYE HANIM "Türkiye'nin İlk Kadın Belde Belediye Başkanı" olarak seçimle belediye başkanı olur.

Türkiye Cumhuriyeti’nin 10. Yılı olan

26 Ekim 1933 tarihli ve 2329 sayılı Köy Kanunu'nun 20. Maddesinin değiştirilmesine dair kanunun çıkarılmasıyla; kadınların köy muhtar ve heyetlerine seçilme hakkı tanınır..

Ülke genelinde yapılan MUHTAR seçiminde AYDIN’ın ÇiNE ilçesine bağlı DEMİRCİDERE KÖYÜNDE (Bugünkü KARPUZLU ilçesi) yaklaşık 500 oy alarak seçimi kazanan GÜL ESİN Türkiye Cumhuriyeti'nin İLK KADIN MUHTARI olur…

Ne mutlu AYDIN ilimize ki adı gibi aydın bir il kimliğiyle kadınlara verilen Seçme ve Seçilme Hakkına da imza atan bir ilimizdir…

1933’te Cumhuriyetimizin 10. YILINDA çıkarılan yasa ile ESİN GÜL Türkiye’mizin seçimle gelen ilk kadın muhtarı olur.

***

2023’te Cumhuriyetimizin 100. YILI’nda AYDIN ‘ımızda –başarılı yada başarısızlığını bir yana koyalım- ÖZLEM ÇERÇİOĞLU Hanımefendi, 2002’de Milletvekili iken 2009’dan bu yana üç dönemdir Büyükşehir Belediye Başkanlığı görevini yürütmektedir.

FATMA ŞAHİN: 2002 genel milletvekili seçimlerinde Gaziantep’ten ilk kadın milletvekili olarak seçildi. Parlamentoda 22. 23. ve 24’üncü dönem Gaziantep Milletvekili olarak görev yapmış olup, 30 Mart 2014’te yapılan yerel seçimlerinde Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı olur. . 8 Mayıs 2018 tarihinde de Türkiye Belediyeler Birliği Başkanlığına seçildi.

FATMA KAPLAN HÜRRİYET: 2015’te Milletvekili iken 2019‘dan bu yana İZMİT/ KOCAELİ Büyükşehir Belediye Başkanıdır.

Konuya doğrudan kadınların seçme ve seçilme hakkı açısından baktığımızda Cumhuriyetimizin 100. YILI’nda Fatma Şahin, Özlem Çerçioğlu ve Fatma Kaplan ülkemizin üç kadın Büyükşehir Belediye Başkanı olarak görev yapmaktadırlar.

Müfide İlhan 1950 yılı yerel seçimlerinde MERSİN Belediye Başkanı seçilerek Türkiye'de “İl Belediye Başkanı” olarak seçilen ilk kadın olur.

5 Aralık 1934’te, Başbakan İsmet İnönü ve 191 milletvekilinin sunduğu Anayasa ve Seçim Kanununda değişiklik yapılmasını öngören yasa önerisinin 317 üyeli TBMM’de, , oylamaya katılan 258 milletvekilinin tamamının oyuyla Türk kadınına, “Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı” veren yasanın kabul edilmesi ile “5 Aralık Dünya Kadın Hakları Günü’’ olarak ülkemizde her yıl kutlanmaktadır.

Konuya dünya ölçeğinde bakar isek:

19. yüzyılın sonlarına dek Finlandiya, İzlanda, İsveç, Avustralya'daki bazı koloniler ve ABD'nin bir takım batı eyaletlerinde kadınlar sınırlı oy hakkı elde ederler.

Avrupa'da kadınların oy hakkını ilk kazandığı ülke, 1907'deki parlamento seçimlerinde dünyanın ilk kadın milletvekillerinin seçildiği Finlandiya Büyük Dukalığı olur: Norveç 1913'te Finlandiya'yı takip eder.. 1917'de Rusya'da bu hak kadınlara tanınır. 1918'de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti de bu hakkı kadınlara tanır.

1.Dünya Savaşı sonrasında 1917'de Kanada'da, 1918'de Birleşik Krallık'ta, 1920'de ABD'de kadınlar oy hakkını kazanır. Bu noktada I. Dünya Savaşı konuyla ilgili görüşlerin değişmesinde önemli rol oynar…

5 Aralık 1934'te her türlü oylamada Türkiye'de kadınlara seçme - seçilme hakkı tanınır. Fransa'da 4 Ekim 1944'te yapılan yasa değişikliğiyle kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilir. 29 Nisan 1945'te ilk defa belediye seçimlerine katılan kadınlar 21 Ekim 1945'te de ilk defa parlamento seçimlerinde oy kullanırlar.

II. Dünya Savaşı sonrası Birleşmiş Milletler kadınlara oy hakkı tanınmasını teşvik eder. 1979 yılında kabul edilen ve 189 ülkenin taraf olduğu Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Yok Edilmesi Sözleşmesi, oy hakkını temel bir hak olarak tanımlar.

Suudi Arabistan'da kadınlar ilk kez 2015’de oy kullanabilmiştir.

8 Şubat 1935 yılında yapılan TBMM 5. dönem seçimlerinde 17 kadın milletvekili TBMM’ye gier. 1936 yılı başında boşalan milletvekillikleri için yapılan ara seçiminde emekli öğretmen Hatice Özgenel’in Çankırı milletvekili olarak seçilmesiyle meclisteki kadın milletvekili sayısı 18 olur.

****

YÖK'ün istatistiklerine göre, Türkiye'de 10 bin 11 kadın profesör vardır. Kadınların oranı toplam profesörlerin yüzde 32,5'ini oluşturuyor. İstatistikler, Türkiye'deki kadın profesörlerin oranının, AB ülkelerinin ortalamalarını geçtiğini gösteriyor. Buna göre, Türkiye'deki yüzde 32,5 orana sahip kadın profesör oranı, yüzde 20,8 ortalama ile AB ülkelerini geride bırakırken, yüzde 32,5 olan ABD ile eşitlenir.

Türkiye, yüzde 45 oranındaki kadın öğretim üyesi oranı ile yüzde 41,3 orana sahip AB ortalamasını ve yüzde 42,5'lik ABD ortalamasını geride bıraktı. 203 üniversitede, devlet üniversitelerinde 255, vakıf üniversitelerinde 139 olmak üzere toplam 394 akademisyen kadın, üniversitelerde dekan ve rektörlük görevinde bulunmaktadır. 377 kadın dekanın 129'u Marmara, 95'i İç Anadolu, 50'si Ege, 38'i Akdeniz, 27'si Karadeniz, 23'ü Doğu Anadolu, 15'i Güneydoğu Anadolu bölgesindeki üniversitelerde görevlidir.

******

2021-2022 eğitim öğretim yılında ülkemizdeki öğretmen sayısı 1 milyon 139 bin 673 iken; bu öğretmenlerin 455 bin 294'ü erkek, 684 bin 379'u kadınlardan oluştur.

Mustafa Kemal ATATÜRK’ÜN Konuya dair sözleri:

Kadınlarımız erkekIerden daha çok aydın, daha çok verimIi, daha fazIa bilgili olmaya mecburdurIar.

Dünyanın hiçbir yerine Anadolu'nun köylü kadınının üstünde kadın mesaisi zikretmenin olanağı yoktur.'

'Unutulmamalıdır ki, ailenin sağlık ve mutluluğu, toplumun huzur ve güveni ancak kadınlarımızın saygı, sevgi ve adalet görmesiyle mümkündür.'

'Türk kadını, bu kere de milletvekili seçme ve seçilme suretiyle haklarının en büyüğünü elde etmiş bulunuyor. Uygar memleketlerin bir çoğunda, kadından esirgenen bu hak, bugün Türk kadınının elindedir ve onu yetki ve başarıyla kullanacaktır.’