İlimiz Aydın Ege Bölgesinin tarihi, kültürel, ekonomik zenginliklerinin yanında turizm potansiyeli en yüksek il olma özelliğiyle de ön plana çıkıyor. Aydın antik çağın (Efes, Milet, Didim, Magnezya, Tralles, Nysaa ve Afrodisias) gibi çok önemli geçmiş medeniyet kalıntıları ile tarih turizminin önemli bir potansiyeline sahiptir.

Günümüzde hiçbir Anadolu şehri İstanbul, Bursa, Antakya hariç, bu kadar tarihsel zenginliğe sahip değildir. Bugün ilimizin bu tarihsel mirasını tanımak korumak ve onu dünya turizmine açmak için yeterli çalışmalar yapılıyor mu? Bu sorgulanabilir.

Aydın ilinin dışa açılan kapısı Kuşadası’na deniz yolu ile gelen yabancı turist sayısı bir milyonu geçmektedir. Gelen turist Efes’i ziyaret edip gemisine dönmekte, Çok az bir kısmı kara yolu ile Afrodisias’ı ziyaret ederek Antalya’ya gitmektedir. Aydın kent merkezine, ekonomik hiçbir katkıları olmamaktadır. Şehrimiz, Kuşadası’nı ziyaret eden bir milyon turistten hiç nasibini alamamaktadır. Bu gelir kaybının sorumlusu; görülmeye değer tarihi ve kültürel zenginliklerimizi tanıtmakta yetersiz kalan Aydın Büyükşehir Belediyesi, Aydın Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile bölgenin turizm şirketleridir.

Aydın’ın yabancı turistlerce gezilip görülmeye değer turizm değeri olan Tralles ve onun yavrusu olan Arsenal önce Aydınlılar tarafından bilinmemekte, bilinse de görülmeye değer sayılmamaktadır. Aydın halkı için Tralles, üç gözler demektir. Arsenal de bir İngiliz futbol takımı. Tralles ve Arsenal’i tanımak ve tanıtmak önce Aydınlılara daha sonra, Büyükşehir ve Efeler Belediyesi ile Aydın Kültür ve Turizm Müdürlüğüne düşen bir görevdir.

Tralles, antik çağda çok ünlü bir ticaret ve garnizon şehridir. Antik çağda İon şehirlerinin ticari ve askeri lojistik merkezidir. Büyük İskender Trallesi almış bölgeyi buradan kontrol ve idare etmiştir. Tralles, zamanında bölgenin en önemli kültür ve imar merkezidir. Ayasofya’nın mimarı İsidoros ile Anthemios’u  yetiştiren bir şehirdir. Trallesin altı bir yer altı şehri olan Arsenal’dir. Arsenal benzersiz özelliği ile bugün dahi, insanları hayrete düşürmektedir.

Normal zamanlarda erzak ve silah deposu olarak kullanılan Arsenal savaş zamanında şehrin arkasına açılan tünelleriyle, kuşatmalara karşı büyük bir avantaj sağlamıştır. Trallesin doğu tarafının yüksek yarlarla çevrili olması çok önemli bir doğal savunma sağlamaktaydı.

90’lı yıllarda Üniversiteden Tralles uzmanı Aydın Adnan Menderes Üniversitesi (ADÜ) Öğretim Üyesi  Dr. Rafet Dinç belediyenin katkıları ile kazı çalışmalarını başlatmış, bu çalışmalar Trallesi Aydın gündemine getirmiştir. Tralles’i hiç görmeyen Arsenal’in ne olduğunu bilmeyen, büyük bir çoğunluk halk Aydın’da yaşamaktadır. Aydın’ın bilmediği görmediği bu tarihsel zenginliğin yabancı turistlerce ne önemi olabilir ki?

1982-1984 yıllarında zamanın Devlet Başkanı Kenan Evren’i Aydınlı bir iş adamı Tralles’te Türkiye’nin ihtiyacı olan bir hazinenin var olduğuna inandırarak kazı izni alır. Kazı ekibi bu hazinenin peşine düşerek kazı çalışması yapar. Bu ekip Otel Orhan’da kalırdı. Benim de mağazam oraya yakın olduğundan bu ekibin elemanlarını görürdüm. Aylarca çalıştılar. Bu hazine işi boş bir umut olarak kaldı. Bu işe önayak olan Aydınlı firma da iflas etti.

Geri kalmış ülkelerde refah ve zenginliğin altın ve gümüşle tanımlanması eski bir hastalıktır. Tarihi sosyal ve kültürel zenginliklerin, gerçek zenginlikler olduğunun daha hala farkına varamayan kişi ve toplumların geri kalmışlık kıskacından kurtulamamasının acılarını çekmeleri müstahak oldukları bir durumdur.

Bugün bize düşen Tralles ve Arsenal’in gerçek değerini ortaya çıkarıp, tarihsel toplumsal zenginliğini dünyaya tanıtmaktır. Bu iş öncelikli olarak merkezi ve yerel yönetimlerin işidir. 2000’li yılların başlarında Kültür ve Turizm Bakanlığı Tralles’te önemli kazı çalışmaları başlattı. Bu çalışmalar devam ediyor. Belli bir mesafe kat edildi. Bu çalışmalara katkı için Efeler Belediyesi ve Büyükşehir Belediyesi Kemer semtinde Kemer Meydanını ele alması, çevre düzenlemesi yaparak Trallese yakışır görsel ve yerleşik mimari düzenlemelerinin yapılması acilen gerekmektedir.

Kemer meydanında gerekli kamulaştırma ve kentsel dönüşüm yapılarak, semti köyleşmekten kurtarmak gerekir. Bu meydanda otantik ürünler satan dükkânlar ve çağdaş görünümlü kafeler, yöresel yemek yapan lokantalar yapılarak yörenin hem ekonomik hem sosyal kalkınması gerçekleştirilmelidir. Bu çalışmalar yöre sakinleri için bir istihdam ve geçim kapısı olacaktır.

Tralles Aydın kentinden ayrı düşünülemez, onu Aydın’ın ekonomik sosyal kalkınmasının bir parçası olarak düşünmek gerekir. Bu hususta Efeler ve Büyükşehir Belediyeleri ve Kültür ve Turizm Bakanlığından gerekli çalışmalarını Aydın halkı görmek istiyor.