27 Mart-2 Nisan 2023 tarihleri arasında yaşıyoruz Kütüphaneler Haftasını bu yıl…
1964’ten bu yana her yıl Mart ayının son haftasında yaşanıyor bu hafta.
Kütüphane kelimesi: Kütüb:Arapça+hane;Farsça dilinden oluşmuş alıntı bir kelimemizdir ki, kitaplar evi anlamını taşır.
Batı dünyasında kütüphane karşılığında yaygın olarak kullanılan ‘bibliothek’ kelimesinin aslı Eski Yunancadır ve biblion kitap, theke saklandığı yer demektir.
İnsanlık tarihinde kütüphanelerin yaşadığı gelişim sürecine baktığımızda şu bilgilerle karşılaşıyoruz:
Mısır ve Mezopotamya'daki kil tabletler, MÖ 3500-2500 yıllarında Mezopotamya'da çivi ve Mısırda hiyeroglif yazıların yer aldığı belgeler ilk kütüphane örnekleridir.
İlk kütüphanelerden birisi de MÖ 2600 civarında Sümerlere ait tapınaklarda keşfedilen çivi yazısıyla oluşturulan tabletlerin yer aldığı kütüphanelerdir.
MÖ 700'lerde Ninova'da ve MÖ 1900 civarında Nippur'daki kütüphaneler de ilk kütüphanelerdendir.
Başka önemli kütüphane de Bergama Kütüphanesi ve İskenderiye Kütüphanesidir. Romalılar tarafından işgali sonucu Bergama kütüphanesi İskenderiye'ye taşınmıştır.
7. ve 14. Yüzyıllarında İslam Kütüphanelerinde büyük önemi vardı.
Sonuç olarak oluşturulan bu kütüphaneler bugünkü modern kütüphanelerin temelini oluşturmaktadır.
Türklere ait ilk kütüphane Orta Asya'da Uygurlar döneminde kurulduğu; Karahoça ve Turfan kazılarının sonucunda 30 bin adet yazma orta çıkarıldığı kayıtlardadır.
Gazneli Mahmut'un Büyük Saray Kütüphanesi ise önemli bir diğer kütüphane olmuştur. Büyük Selçuklu Devleti döneminde başkent Merv'de Aziziye ve Kemaliye kütüphaneleri ve Medrese-i Amidiye içindeki Medrese ve Hatuniye kütüphaneleri gibi 10 tane daha kütüphane kurulmuştur. Nizamülmülk'ün Bağdat ve Nişapur'da kurduğu Nizamiye medreselerindeki kütüphanelere ait yazma eserler günümüze kadar korundu.
Anadolu Selçuklularında ise kütüphaneler daha çok Konya'da toplanmıştır
Osmanlılar döneminde kütüphaneler genellikle medrese bünyelerinde yer alan Medrese Kütüphaneleridir. İlki Osman Bey döneminde İznik'te ikincisi ise Lala Şahin Bey döneminde Bursa'da kurulmuştur.
İstanbul'da kurulan medreselerin içerisinde kütüphaneler yer aldı.
Camii Kütüphaneleri yazma eserlerden oluşmaktaydı. İstanbul'da Fatih, Şehzade, Eyüp Sultan, Süleymaniye, Beyazıt başta olmak üzere birçok camide; Anadolu'da da Bursa, Van, Kütahya, Sivas gibi kentlerde de Camii Kütüphaneleri kurulmuştu
Kütüphane türleri
Referans kütüphaneleri
kaynakların kütüphane içinde kullanılması şeklinde hizmet sunarlar. En tipik örneği bir üniversitede araştırma amacıyla kullanılmak için oluşturulmuştur.
Araştırma/İhtisas kütüphaneleri: Millî Kütüphane, Üniversite Kütüphaneleri ve Özel Kütüphaneler bu sınıfta yer almaktadır.
Millî kütüphane
“Millî kütüphaneler, adları ne olursa olsun, bir yasa ya da diğer düzenlemelerle derleme görevini yerine getiren ve ülke yayınlarını sağlayıp koruma sorumluluğunu taşıyan kütüphanelerdir.
Üniversite kütüphaneleri
Üniversite kütüphanelerinin amaçları, bilimsel çalışma ve araştırma imkânı sağlamaktır.
Özel kütüphaneler
“Mesleki, ticari, ekonomik, kültürel, endüstriyel, bilimsel ve teknolojik amaçlı kamu ve özel sektör kuruluşlarına hizmet vermekle yükümlü bulunan kütüphaneler birer özel kütüphane olduğu gibi, merkezi ve mahalli yönetimin çeşitli kademelerinde oluşturulmuş olan (literatürde “"resmi daire kütüphaneleri"” diye bilinen) kütüphaneler de özel kütüphane kavramı içinde düşünülmektedir. Özel kütüphane, parçası bulunduğu kuruluşun ilgilendiği konularda bilgi kaynaklarını sağlar, düzenler, hizmete hazır duruma getirir ve bunlardan yararlanmayı kolaylaştırıcı faaliyetlerde bulunur.
Halk kütüphaneleri
Halk kütüphaneleri ayrım gözetmeksizin kullanmak isteyen herkese açık olan kütüphanelerdir.
Gezici kütüphaneler
Şehir merkezine uzak yerlerde, kasaba veya köylerde yaşayıp, bazı nedenlerden dolayı halk kütüphanelerinden yararlanamayan vatandaşlara gezici kütüphaneler aracılığıyla hizmet götürülmektedir.
Çocuk kütüphaneleri
16 yaşına kadar olan çocuklara hizmet vermek amacıyla kurulan kütüphanelerdir.
Okul kütüphaneleri
“İlköğretim, lise ve dengi okullarda eğitim ve öğretimin hedeflediği ilke, amaç ve işlevler doğrultusunda, uygulanan ders müfredatları ve programlar temel alınarak oluşturulan kütüphanelerdir.
11-19 Mart 2023 tarihleri arasında İzmir’de gerçekleşen 25. TÜYAP Kitap Fuarında sergilenen yüz binlerce kitap bie şunu gösterdi ki, birey olarak herkesin bu kitaplarla oluşturacağı bir kütüphane mümkün değildir.
O halde hem insanlar hem de toplumlar kütüphanelere muhtaçtır. Bu gerçek dün böyleydi, bugün böyledir yarınlarda da belki şekli değişecektir fakat kütüphaneye olan ihtiyaç değişmeyecektir.
Bir diğer gerçek de kitaplarla ve kütüphanelerle ifadesini bulan bilgiye erişme, kullanma, çoğaltma ve gelecek nesillere taşıma gerçeğini gören ve buna göre bir toplum yapısı oluşturabilen toplumlar her zaman önde olmuşlardır.
Kütüphanelerin ana malzemesi olan kitapların oluşumunda nasıl ki tabletlerden, papirüse, parşümenden kağıda geçildiyse günümüzde de kağıt kitaplardan dijital/ekran kitaba geçilmesi kaçınılmaz gözüküyor
Bu noktadan hareketle, çocuklarımıza bilgisayarı, cep telefonunu, tableti kullanmayı yasaklama yerine bilinçli olarak kullandırma bilincini kazandırmamız gerekiyor. Geleceğin dünyasını da öyle gözüküyor ki yeni çağ okurları kuracaklardır.
Bir uçak, tren, otobüs vb taşıtlarla yapılacak yolculuklarda yanınızda beş yüz, altı yüz kitapla yolculuk yapmanız mümkün değildir. Fakat elinizin altındak bir tablette b u kadar çok kitabı istediğiniz yere götürebilir ve gerketiğinde yararlanabilirsiniz.
Mademki “Ikra; Oku!..” diyen bir inancın sahibiyiz.
Mademki, “Hayatta en hakiki mürşid ilimdir!..” diyen bir Ata’nın evlatlarıyız.
Madem ki, “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” diyen bir kabulümüz vardır:
O halde, kitaplarla ve kütüphanelerle birlikte yaşamalıyız.
GÜL/AYDIN… SEVGİLERİMLE
Okumanın mânaâsını veren Yunus’un bir şiiriyle noktalayalım yazımızı:
İLİM İLİM BİLMEKTİR
İlim ilim bilmektir
İlim kendin bilmektir
Sen kendin bilmezsin
Ya nice okumaktır
***
Okumaktan murat ne
Kişi Hak'kı bilmektir
Çün okudun bilmezsin
Ha bir kuru ekmektir
***
Okudum bildim deme
Çok taat kıldım deme
Eğer Hak bilmez isen
Abes yere gelmektir
***
Dört kitabın mânâsı
Bellidir bir elifte
Sen elifi bilmezsin
Bu nice okumaktır
***
Yiğirmi dokuz hece
Okursun uçtan uca
Sen elif dersin hoca
Mânâsı ne demektir
***
Yunus Emre der hoca
Gerekse bin var hacca
Hepisinden iyice
Bir gönüle girmektir
Yunus Emre